η Ευρώπη σε κρίσιμη καμπή

Η Ευρώπη απετέλεσε για πάνω από τέσσερις αιώνες το λίκνο του παγκόσμιου πολιτισμού, καθοδηγώντας την πρόοδο και την εξέλιξη της επιστήμης και των τεχνών.

Η αρχή έγινε με την Αναγέννηση, όταν η Ευρώπη επανέφερε στο προσκήνιο, τις ξεχασμένες, στα σκοτεινά χρόνια του μεσαίωνα, αρχές και αξίες του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, των τεχνών και της φιλοσοφίας. Ο σκοταδισμός του μεσαίωνα υποχώρησε σταδιακά και η αναβίωση των αξιών της κλασικής αρχαιότητας, οδήγησε την Ευρώπη στην συχρονη εποχή.

Στην συνέχεια, ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός προκάλεσε την ανάπτυξη των επιστημών και του «ορθού λόγου» αξιώνοντας παράλληλα την μείωση της καταπίεσης που ασκούσαν έως τότε οι μονάρχες και η εκκλησία. Το κοινωνικό συμβόλαιο του Ρουσσώ ήταν η πρώτη αναφορά στα ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία προέτρεπε σε όλα τα Ευρωπαϊκά κράτη να σεβαστούν.

Τα κινήματα και οι επαναστάσεις που ακολούθησαν ανέτρεψαν την μέχρι τότε αντίληψη περί διακυβέρνησης και εξουσίας, διαμορφώνοντας του κανόνες της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που γνωρίζουμε σήμερα. Η συνθήκη της Βεστφαλίας (1648) καθιέρωσε την έννοια του κυρίαρχου κράτους και απετέλεσε τον πυλώνα του διεθνούς δικαίου έως τώρα. Στην συνέχεια, η «ένδοξη επανάσταση» στην Αγγλία (1688), η «Γαλλική επανάσταση» (1789) και η «Οκτωβριανή επανάσταση» (1917) άλλαξαν τον ρου της παγκόσμιας ιστορίας γεννώντας τις αρχές της σύγχρονης πολιτικής και οικονομίας, που απετέλεσαν ορόσημο για όλο τον πλανήτη. 

Η Ευρώπη είχε φυσικά και τις κακές πλευρές της με κυριότερη την αποικιοκρατία και τον υποκριτικό τρόπο που διαχώριζαν τους ανθρώπους σε πολιτισμένους Ευρωπαίους και άγριους με απώτερο σκοπό την εκμετάλλευση τους. Οι άγριοι χρηματοδότησαν τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό, όμως οι Ευρωπαίοι τον επινόησαν.

Παρ’ όλα αυτά, μετά το β’ παγκόσμιο πόλεμο η Ευρώπη προσπάθησε να αυτοκαθαρθεί, αποδεσμεύοντας τις αποικίες και διαμορφώνοντας  το καλύτερο σύστημα διακυβέρνησης που επινοήθηκε έως τώρα : το κράτος δικαίου. Το μοντέλο αυτό στηρίχθηκε και ενίσχυσε τα ανθρώπινα δικαιώματα, την προστασία των αδυνάμων, την δίκαιη κατανομή των βαρών και την ισόρροπη ανάπτυξη ενώ παράλληλα προώθησε τις αξίες της ισονομίας, της ισοπολιτείας, της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης.

Η ευρωπαϊκή ενοποίηση βοήθησε στην διάδοση και εμπέδωση των παραπάνω αρχών, του ευρωπαϊκού κεκτημένου σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για ένα καλύτερο μέλλον που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο σε όλον τον πλανήτη. 

Δυστυχώς όμως, το ευρωπαϊκό κράτος δικαίου απειλείται.

Τα τελευταία χρόνια όλοι οι Ευρωπαίοι βιώνουμε αναδίπλωση των αρχών και αξιών της ΕΕ και σταδιακή κατάργηση του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Η αρχή έγινε με την αποδυνάμωση των προνοιακών  πολιτικών στα πιο ανεπτυγμένα κράτη της Β.Ευρώπης και ακολούθησαν επιδείνωση της εργασιακής νομοθεσίας, αύξηση της φορολογίας των αδυνάμων και σταδιακή εγκατάλειψη των δημόσιων υποδομών. Η στροφή αυτή έχει αρχίσει ήδη να επιδρά σε βασικές αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού, όπως η αλληλεγγύη και η ισοπολιτεία, ενώ αυξάνεται ο ατομισμός, ο εθνικισμός-τοπικισμός και η ξενοφοβία. 

Αντίθετα, τα τελευταία χρόνια ενισχύεται η θέση και ο ρόλος των μεγάλων εταιρειών και των οικονομικά ισχυρών καταργώντας σταδιακά την ισονομία και ευνοώντας την διαπλοκή και την διαφθορά. Οι λέξεις ανταγωνισμός, ανάπτυξη, παραγωγικότητα και λιτότητα έχουν αντικαταστήσει στην καθημερινή ζωή των Ευρωπαίων τις λέξεις πρόνοια, δικαιοσύνη, ευμάρεια και πολιτισμός. Η Ευρώπη ξαναθυμάται τον μεσαίωνα.

Η στροφή αυτή ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 με την υιοθέτηση της παγκοσμιοποίησης (GATT), όπου η Ευρώπη κλήθηκε να ανταγωνισθεί οικονομικά, κράτη με υπέρτερη τεχνολογία (ΗΠΑ, Ιαπωνία) και κράτη με χαμηλότερο κόστος εργασίας (Κίνα, Ινδία κλπ) χωρίς δυνατότητα παρέμβασης (δασμοί, πολιτικές εισαγωγών κλπ). Η πορεία επιταχύνθηκε με την πτώση του κουμμουνισμού, όπου μαζί με το πολιτικό σύστημα, οι ισχυροί αμφισβήτησαν και όλες τις κατακτήσεις των εργαζομένων. Το αμερικάνικο όνειρο του εύκολου πλουτισμού σε μία κοινωνία χωρίς κανόνες άρχισε να γίνεται παγκόσμιο όνειρο. Η μήπως γίνεται εφιάλτης για την πλειοψηφία των πολιτών, ειδικά περιοχών όπως η Ευρώπη, όπου οι κατακτήσεις αυτές ήταν πολλές; 

Το μοντέλο πια είναι ένα : ο παγκοσμιοποιημένος νεοφιλελευθερισμός και όποιος αντιστέκεται είναι οπισθοδρομικός, αντιδραστικός και αιθεροβάμων. Η παντοκρατορία των ΜΜΕ θα αναλάβει να τον αποδομήσει και σύντομα θα φαντάζει γραφικός. 

Η ισχύς των υπερδυνάμεων μετατοπίσθηκε πια, από την γεωπολιτική στην οικονομία. Ο διπολικός κόσμος του ανταγωνισμού δύο διαφορετικών πολιτικών συστημάτων μετατράπηκε σε πολυπολικό ανταγωνισμό παραγωγικότητας μεταξύ μεγάλων εταιρειών. 

Σε αυτή την αρνητική νέα τάξη πραγμάτων, η Ευρώπη δυστυχώς ακολουθεί, αν όχι πρωτοστατεί. Οι ηγέτες της, καθοδηγούμενοι από την πίεση των μεγάλων ευρωπαϊκών εταιρειών θυσιάζουν το όραμα της Ευρωπαϊκής ενοποίησης και το ευρωπαϊκό κεκτημένο για την ισχυροποίηση μίας ολιγαρχίας στο παγκόσμιο οικονομικό στερέωμα. Θυσιάζουν την ευημερία των πολλών για την ισχύ των λίγων. Η θέση των πιο αδύναμων (μετανάστες, άποροι κλπ) επιδεινώνεται, οδηγώντας τους στην ριζοσπαστικοποίηση, όχι όμως με πολιτικούς όρους (καθώς δεν εμπνέουν πια) αλλά με όρους που σχετίζονται με την καταγωγή τους (π.χ. Ισλάμ).  Η νέα αποικιοκρατία αρχίζει να διαμορφώνεται. Μόνο που τώρα τον ρόλο των αγρίων θα παίξουν οι Ευρωπαίοι πολίτες.   

Όμως, οι ηγέτες μας δεν φαίνεται να έχουν διδαχθεί από την ιστορία. Κάθε φορά που οι Ευρωπαίοι βίωναν δυσκολίες, στρεφόταν στον εαυτό τους ενισχύοντας τον εθνικισμό και την ξενοφοβία. Το ίδιο κάνουν και τώρα. Η άνοδος της Λεπέν στην Γαλλία και των διάφορων ακροδεξιών μορφωμάτων στις υπόλοιπες χώρες το επιβεβαιώνει. Η αρνητική στάση στους νέους μετανάστες από την Συρία, Ιράκ κλπ το επιβεβαιώνει επίσης. Η προσήλωση της Γερμανικής ηγεσίας στην λιτότητα και στον εκγερμανισμό της Ευρώπης, το επιβεβαιώνει με τον χειρότερο τρόπο. 

Το επόμενο βήμα από τον εθνικισμό ήταν πάντα η καταστρατήγηση της δημοκρατίας και των ελευθεριών  στο όνομα της ασφάλειας και του εθνικού ιδεώδους. Που οδηγούσαν πάντα σε περιχαράκωση, βία και ανάδειξη των κακών ενστίκτων του ανθρώπου. Με το ίδιο πάντα αποτέλεσμα : την καταστροφή. 

Η πορεία αυτή πρέπει να αντιστραφεί και η Ευρώπη να ξαναγυρίσει στις θεμελιώδης αρχές της. Αλλιώς δεν θα υπάρχει ως Ευρώπη, με όλα όσα συμβολίζει, αλλά σαν μια γεωγραφική περιοχή στην οποία θα βασιλεύουν αξίες άσχετες με το παρελθόν της. 

Η αρχή πρέπει να γίνει με την αναθεώρηση της GATT (παγκοσμιοποίηση) ορίζοντας περιορισμούς στην διακίνηση προϊόντων καθώς και στην χρήση των παραγώγων ως χρηματοοικονομικά εργαλεία κρατών και διεθνών οργανισμών. Η Ευρώπη ως σύνολο (ΕΕ) θα πρέπει να λειτουργήσει ως ενιαία οντότητα, να εφαρμόσει την αρχή της προνομιακής απορρόφησης προϊόντων εντός της ΕΕ και να επαναφέρει τις πολιτικές του κράτους πρόνοιας. Οι πολιτικές λιτότητας θα πρέπει να αντικατασταθούν από πολιτικές ανάπτυξης της καινοτομίας και του πολιτισμού. Επιπλέον αυτών, η Ευρώπη μπορεί και πρέπει να πρωτοστατήσει στην επίλυση του μεγαλύτερου διεθνούς προβλήματος που είναι το μεταναστευτικό. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, 400 εκατ άνθρωποι προτίθεται να μεταναστεύσουν τα επόμενα χρόνια προς την Ευρώπη και την Βόρειο Αμερική λόγω πολέμων, αυταρχικών καθεστώτων και κλιματικών αλλαγών που προκαλούνται για την υπερεκμετάλλευση των πόρων τους από τους ισχυρούς του πλανήτη, κυρίως Αμερικανούς και Ευρωπαίους.  

Η Ευρώπη πρέπει να ξαναβρεί τον εαυτό της διότι έχει ακόμα να προσφέρει στην ανθρωπότητα : αξίες και ιδανικά, πολιτισμό και επιστήμη, τεχνολογία και καινοτομία. Ο ρόλος της δεν είναι να ανταγωνίζεται αλλά να πρωτοπορεί, καθώς Ευρώπη δεν είναι οι ισχυροί της αλλά οι λαοί της και ο πολιτισμός της.

Διότι η Ευρώπη χωρίς αυτά που συμβολίζει δεν αξίζει να υπάρχει.