Το φάντασμα της ακροδεξιάς

Τα τελευταία χρόνια, παρατηρούμε μια σημαντική αύξηση των ακροδεξιών, εθνικιστικών και ξενοφοβικών αντιλήψεων στην Ευρώπη, που προβληματίζει ιδιαίτερα τους δημοκρατικά σκεπτόμενους πολίτες. Μετά από μία μεγάλη περίοδο πλήρους ελευθερίας και δημοκρατίας, η Ευρώπη αρχίζει να περιχαρακώνεται και να κλείνεται στον εαυτό της, ενώ οι αξίες του Ευρωπαϊκού κεκτημένου (ισότητα, αλληλεγγύη, σεβασμός των αδυνάτων και της διαφορετικότητας κλπ) αρχίζουν να ξεθωριάζουν. Αντίθετα, μετά από δεκαετίες ξανακούγονται απόψεις περί κατώτερων πολιτισμών και καθαρότητας φυλών, περί ανικανότητας και τεμπελιάς των φτωχών και ανάγκης περισσότερης πειθαρχίας. Οι απόψεις αυτές ενθαρρύνουν την εσωστρέφεια αλλά και αυταρχικές πρακτικές όπως το κλείσιμο των  συνόρων και την βίαιη επιβολή της τάξης ενώ ταυτόχρονα υποθάλπουν τον λαϊκισμό και. ευνοούν τις θεωρίες συνομωσίας.

Τον προηγούμενο Μάϊο, ο ακροδεξιός υποψήφιος Χόφερ έχασε στις προεδρικές εκλογές της Αυστρίας για μόλις 30.000 ψήφους (σε σύνολο 6 εκατ ψηφοφόρων), λαμβάνοντας το εντυπωσιακό ποσοστό του 49,8%. Ο αντίπαλος του και οριακός νικητής των εκλογών, Φαν ντερ Μπέλλεν συγκέντρωσε τις ψήφους όλων των κομμάτων του δημοκρατικού τόξου (Χριστιανοδημοκράτες, Σοσιαλδημοκράτες, Πράσινοι κλπ) ανακουφίζοντας την δημοκρατική Ευρώπη. Το ακροδεξιό κόμμα του Χόφερ, «Αυστριακό κόμμα της Ελευθερίας» είχε συγκεντρώσει στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές του 2015, το 20% των ψήφων και τώρα διεκδικεί επανάληψη των προεδρικών εκλογών επαναφέροντας τον κίνδυνο του πρώτου ακροδεξιού προέδρου στην Ευρώπη.

Τα αποτελέσματα αυτά, μας θυμίζουν τις τελευταίες προεδρικές εκλογές στην Γαλλία (2012), όπου το ακροδεξιό «Εθνικό Μέτωπο» της Μαριν Λε Πεν είχε συγκεντρώσει στον πρώτο γύρο ποσοστό 18% και για αρκετό διάστημα φάνταζε στις δημοσκοπήσεις ως διεκδικητής της προεδρίας. Το Εθνικό Μέτωπο είχε συγκεντρώσει το 25% των ψήφων στις ευρωεκλογές του 2014, ενώ σήμερα η ΛεΠέν έχει ενισχύσει την θέση της και προηγείται στις δημοσκοπήσεις για τις προεδρικές εκλογές του 2017.

Στην Ουγγαρία, η δεξιά κυβέρνηση Ουρμπάν ολισθαίνει συνεχώς, υπό την πίεση των εθνικιστών του Jobbik, σε ακροδεξιά ρητορική και αυταρχικές πρακτικές, απομονώνοντας την χώρα από τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ. Στις τελευταίες εκλογές (2014), το εθνικιστικό και φιλοναζιστικό κόμμα «Jobbik» συγκέντρωσε το 20% των ψήφων και αναδείχθηκε 2ο κόμμα στο κοινοβούλιο.

Στην Τσεχία ο «Εθνικός Συνασπισμός – Αυγή» με λαϊκιστική και ξενοφοβική ρητορεία συγκέντρωσε στις εκλογές του 2013 το 7% των ψήφων και 14 από τις 200 έδρες μειώνοντας όμως την δύναμη του στις ευρωεκλογές του 2014 (2%), πιθανότατα εξαιτίας της πρωτοφανούς αποχής (80%). Αντίστοιχα, την γειτονική Σλοβακία, το ακροδεξιό κόμμα «Λαϊκό Κόμμα-Η Σλοβακία μας»  κατάφερε να συγκεντρώσει στις εκλογές του 2015 ποσοστό 8% και να μπει στην Βουλή, διοργανώνοντας κινητοποιήσεις εναντίον των Τσιγγάνων και των μεταναστών. Ο αρχηγός του, Μαριάν Κοτλέμπα, πρώην ηγέτης του νεοναζιστικού κόμματος «Σλοβακική Αδελφότητα» (το οποίο απαγορεύθηκε το 2009), διοργάνωνε συγκεντρώσεις μνήμης για την φρουρά Χλίνκα της ναζιστικής περιόδου.

Βορειότερα, στην Πολωνία το κόμμα των ευρωσκεπτικιστών «Νόμος και Δικαιοσύνη» των αδελφών Κατσίνσκι κέρδισε αυτοδύναμα στις τελευταίες εκλογές (2015) με ρητορεία εθνικής καχυποψίας και ακραίων συντηρητικών απόψεων (επαναφορά θανατικής καταδίκης, τιμωρία ομοφυλόφιλων, ξενοφοβία κλπ). Το φιλοναζιστικό κόμμα «Νέο Δεξιό Κογκρέσο» που είχε συγκεντρώσει 6% στις τελευταίες ευρωεκλογές (2014) απορροφήθηκε εκλογικά από το κυβερνών κόμμα που προέβαλε προεκλογικά πολλές από τις θέσεις του.

Στην Γερμανία, παρά τις ενοχές για το ναζιστικό παρελθόν, το ξενοφοβικό κόμμα «εναλλακτική για την Γερμανία» αύξησε τις δυνάμεις του στις τελευταίες περιφερειακές εκλογές και σήμερα συγκεντρώνει στις δημοσκοπήσεις ποσοστά μεγαλύτερα του 10%. Το νεοναζιστικό κόμμα NPD με διακηρύξεις υπέρ του εθνικοσοσιαλισμού σόκαρε όλη την Ευρώπη όταν στις τελευταίες ευρωεκλογές πήρε 1% και εξέλεξε έναν ευρωβουλευτή. Εκτός από το NPD στην Γερμανία δραστηριοποιείται η αντιμουσουλμανική «Pegida», μια πλήρως ρατσιστική οργάνωση που οργανώνει βίαιες διαδηλώσεις και ξυλοδαρμούς μεταναστών.

Στην Ολλανδία το «κόμμα για την Ελευθερία» του Γκέερτ Βίλντερς συγκέντρωσε στις τελευταίες εκλογές (2012) το 10% των ψήφων χρησιμοποιώντας αντί-ισλαμική και αντί-μεταναστευτική ρητορεία. Στις ευρωεκλογές του 2014 αύξησε τις δυνάμεις του στο 12%  ενώ σήμερα είναι το 1^ο κόμμα σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις. Δίπλα, στο Βέλγιο, το αυτονομιστικό «Φλαμανδικό συμφέρον» έχει τρείς έδρες στην Βουλή (4% των ψήφων) και είναι μετεξέλιξη του «Φλαμανδικού Μπλόκ» το οποίο καταδικάσθηκε το 2004 για ρατσισμό. Το κόμμα επικεντρώνεται στην απόσχιση της Φλάνδρας από το Βέλγιο και ζητάει την εκδίωξη των μεταναστών.  

Στις σκανδιναβικές χώρες, με το πρόσφατο φιλειρηνικό και δημοκρατικό παρελθόν, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Στην Σουηδία, άλλοτε πρωτοπόρα του κινήματος των Αδεσμεύτων, το ξενοφοβικό κόμμα των «Σουηδών Δημοκρατών» πήρε στις τελευταίες εκλογές (2014) ποσοστό 13% και από τότε αυξάνονται συνεχώς τα δημοσκοπικά  ποσοστά του, ενώ στην γειτονική Νορβηγία το λαϊκιστικό και ακραία συντηρητικό  «κόμμα της Προόδου» συγκέντρωσε στις τελευταίες εκλογές (2013), το 16% των ψήφων. Στην Δανία, το ακροδεξιό «Δανικό Λαϊκό κόμμα» είναι το 2ο μεγαλύτερο κόμμα στο κοινοβούλιο με 37 έδρες (από συνολικά 179) και από το 2001 έως το 2011 στήριζε τις συντηρητικές κυβερνήσεις. Η πρώην επικεφαλής του Πία Κγιερσγκάαρντ ήταν υπέρμαχη του όχι στο ευρώ και γνωστή για τις ρατσιστικές και αντί-μουσουλμανικές της απόψεις. Στην γειτονική Φινλανδία, το ακροδεξιό κόμμα «αληθινοί Φιλανδοί» συμμετέχει στον κεντροδεξιό κυβερνητικό σχηματισμό και είναι το 2^ο κόμμα στην Βουλή (38 έδρες στις 200) με 18% των ψήφων. Το κόμμα διατηρεί υπόγειες σχέσεις με το εξωκοινοβουλευτικό ναζιστικό Κίνημα Φιλανδικής Αντίστασης. 

Ακόμα και την φιλελεύθερη Μ.Βρετανία όπου ο φασισμός δεν είχε ποτέ σημαντική απήχηση, το ξενοφοβικό «κόμμα της Ανεξαρτησίας» του Νάϊτζελ Φάρατζ πήρε στις εκλογές του 2015 το 12,5% των ψήφων ενώ στις τελευταίες ευρωεκλογές (2014) είχε αναδειχθεί πρώτο κόμμα με 27,5 % ξεκινώντας την συζήτηση για την έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ την οποία επέτυχε με ποσοστό 52%. Στην «ουδέτερη» Ελβετία, το ξενοφοβικό «Ελβετικό Λαϊκό Κόμμα» είναι το ισχυρότερο κόμμα στην Βουλή (30% ψήφων) κατέχοντας το 1/3 των εδρών.

Στα Βαλκάνια, η κατάσταση ξυπνάει μνήμες του παρελθόντος καθώς στην Βουλγαρία τα δύο φασιστικά κόμματα έχουν μαζί 30 έδρες (από τις 240) στην Βουλή. Το κόμμα «Επίθεση» (Ataka) συγκέντρωσε στις εκλογές του 2014 το 4% ενώ το «Πατριωτικό Μέτωπο» το 7% των ψήφων. Η ρητορική τους επικεντρώνεται κυρίως εναντίον των Τσιγγάνων (10% πληθυσμού Βουλγαρίας) και της μουσουλμανικής μειονότητας της Βουλγαρίας. Στην χώρα υπάρχει επίσης το VMRO με αλυτρωτικές επιδιώξεις για την Μεγάλη Βουλγαρία, που όμως δεν έχει μεγάλη απήχηση. Αντίστοιχα, στην Ρουμανία το αντισημιτικό «κόμμα μεγάλης Ρουμανίας» είχε λάβει στις εκλογές του 2004 το 13,5% αλλά στις εκλογές του 2008 δεν κατάφερε να περάσει το 5% και να μπει στην Βουλή.

Στον νότο της Ευρώπης, η ακροδεξιά δεν αυξάνει θεαματικά την επιρροή της αλλά υποκρύπτεται μέσα σε άλλους πολιτικούς σχηματισμούς. Στην Ιταλία, η ξενοφοβική «Λέγκα του Βορρά» που προωθεί την απόσχιση της Παδανίας συμμετείχε στις τελευταίες εκλογές στον κεντροδεξιό συνασπισμό του Μπερλουσκόνι ενώ στις περιφερειακές εκλογές σημείωσε υψηλά ποσοστά σε αρκετές περιφέρειες της Βορείου Ιταλίας. Στις ευρωεκλογές του 2014, η Λέγκα πήρε το 6% των ψήφων ενώ σήμερα βρίσκεται δημοσκοπικά στο 13%, αυξάνοντας τα ποσοστά της κυρίως στον Βορρά. Στην Πορτογαλία και την Ισπανία, η ακροδεξιά δεν έχει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, όμως μεγάλο μέρος των Ισπανών νοσταλγών του Φράνκο, κρύβεται μέσα στο Λαϊκό Κόμμα. Πρόσφατα ιδρύθηκε στην Ισπανία παρακλάδι της δικής μας Χρυσής Αυγής, με το ίδιο όνομα.

Στην Ελλάδα, η γνωστή σε όλους μας «Χρυσή Αυγή» που βαρύνεται με βιαιοπραγίες, δολοφονίες και ρατσιστική ρητορεία είναι το τρίτο κόμμα στην Βουλή παίρνοντας 7% στις τελευταίες εκλογές (Σεπ 2015) ενώ στις πρόσφατες εκλογές στην Κύπρο, το ακροδεξιό κόμμα ΕΛΑΜ, αδελφό της Χρυσής Αυγής, πέρασε το φράγμα του 3% και μπήκε στην Βουλή.

Η Ευρώπη φαίνεται ότι φλερτάρει ξανά με μία από τις χειρότερες περιόδους της ιστορίας της, τότε που στους δρόμους κυκλοφορούσαν άνδρες με θυρεούς και στολές,  ξυλοφορτώνοντας και καταστρέφοντας την περιουσία όποιου θεωρούσαν απειλή ή διαφορετικό από αυτούς. Το φαινόμενο της ακροδεξιάς έξαρσης παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις καθώς κατακλύζει την Ευρώπη από άκρο σε άκρο, ανεξάρτητα από το παρελθόν ή τον πολιτισμό της κάθε χώρας.

Τα παραπάνω στοιχεία πρέπει να αναλυθούν σε βάθος από τις πολιτικές ηγεσίες της Ευρώπης (όσο ανίκανες και αν είναι) για να μην βρεθούμε ξαφνικά σε αδιέξοδες καταστάσεις που θα σηματοδοτήσουν αρνητικά το μέλλον της ηπείρου μας.